Het schokeffect van parabels: over strijdlustige koningen

Franz Kafka

Karakteristiek voor de verhalen van Kafka is dat hij de mens in een doodlopende weg laat belanden: iemand wordt voor het gerecht gedaagd, maar hij weet de aanklacht niet (Het proces); iemand moet door een poort, maar hoort pas als het te laat is dat alleen híj door die poort had gekund (Vóór de Wet). Dat schokt de lezer: alhoewel de literaire vorm en beelden een religieuze boodschap suggereren blijft hij met lege handen. Dat past natuurlijk goed bij de verlatenheid van de moderne mens, maar we zouden bijna vergeten dat parabels diezelfde vervreemdende werking hebben, en de lezer willen schokken. Het feest wordt niet van te voren aangekondigd (vijf wijze en vijf dwaze maagden); de koning als gastheer doodt allen die weigeren te komen! Dubbele vervreemding: die genodigden hadden de dienaars van de koning gedood!

Het parabelmotief van de koning die ten strijde trekt bevat een vergelijkbaar schokeffect als bij Kafka. Sommige exegeten verzachten het door te betogen dat niet God, maar een aardse koning bedoeld is, die zo woest te keer gaat. Toch is die oplossing niet houdbaar. We vinden dit motief bij de parabel van de maaltijd (Mt 22:7; WBV):

De koning werd woedend. Hij stuurde zijn soldaten, liet die moordenaars ombrengen en hun stad in brand steken.

Dit gaat niet louter over een aardse koning in contrast met de Hemelse Koning: de luisteraar is juist geschokt, omdat hij beseft dat het wel degelijk over God gaat! Gezegd wil zijn dat het koninkrijk van God bereidheid vraagt om, hoe onverwacht ook, toch gereed te zijn, zelfs als er geen aankondiging is, of het feest te middernacht begint! In de parabel van Lukas 14: 31-33 vinden we iets dergelijks: een nogal immorele parabel van een uiterst realpolitike koning, wiens strategische talent hem ingeeft om opportunistisch om vrede vragen als hij niet kan winnen, wordt toegepast op de houding van de gelovige, dus een hoogst morele toepassing. Nu is niet God geviseerd, maar de bereidheid van de volgeling van Jezus:

Of als een koning ten oorlog trekt tegen een andere koning, dan gaat hij er toch eerst eens voor zitten om te beraadslagen of hij sterk genoeg is om met tienduizend man op te trekken tegen de ander, die met twintigduizend man op hem afkomt. [32] Als dat niet zo is stuurt hij, terwijl de ander nog ver weg is, een gezantschap naar hem toe om naar de vredesvoorwaarden te vragen. [33] Zo moet ieder van u afstand doen van alles wat hij bezit; anders kan hij geen leerling van Mij zijn.

De toepassing (14:33) is niet precies passend bij de parabel, maar de zaak is duidelijk: zelfs een koning die ten strijde trekt en scherp toeziet hoe te handelen, biedt een les voor de gelovige. Mits die gelovige zich nog láát schokken. Eeuwen van prediking en harmoniserende exegese hebben echter vaak het schokeffect verduisterd. Gelukkig hebben we Kafka om ons eraan te herinneren!

Marcel Poorthuis