Dhruv: als je je verstoten voelt. Een parabel uit het hindoeïsme

De afgelopen jaren hebben we op de website veel blogs gepubliceerd over parabels in het antieke jodendom en christendom. Dit jaar willen wij onze blik op drie manieren verbreden: naar parabels uit andere perioden in het jodendom en christendom, naar parabels in andere culturen en religies én naar parabels in de literatuur en de filosofie. Om die verbreding mogelijk te maken hebben we een aantal experts gevraagd een gastblog te schrijven over parabels in hun vakgebied. We trappen deze serie af met prof. dr. Winand Callewaert, emeritus hoogleraar hindoeïsme en Sanskriet aan de Katholieke Universiteit Leuven.

“Als je je verstoten voelt, kijk dan naar de poolster”, zei me ooit eens een hindoe vriend. Behalve tijdens het regenseizoen is in India de dhruv-tārā of poolster altijd te zien aan de sterrenhemel die als een regen uit de donkere nacht op je neervalt. Iedereen maakt wel eens in het leven de ervaring van Dhruv mee, als je je verstoten of genegeerd voelt. En vooral als je die rugzak van gevoelens lang in je leven blijft meedragen. Hoe ga je ermee om? Hoe deed Dhruv het?

Dit zeer oude verhaal komt uit het Mahābhārat epos (in het Sanskriet samengesteld, enkele eeuwen voor Christus?). Weinig mensen hebben de volledige bijbel uitgelezen, maar de meeste christenen kennen er heel wat verhalen uit. Zeer weinig mensen hebben het volledig Mahābhārat epos gelezen, maar duizenden zangers en vertellers hebben door de eeuwen heen de verhalen uitgebreid en over het ganse subcontinent en daarbuiten verteld. De tekst van 200.000 lijnen (74% in versvorm) bevat ongeveer 1.8 miljoen woorden, vier keer het volume van de bijbel. Elke hindoe zal je een aantal verhalen kunnen vertellen. Ik kan meer dan honderd van die verhalen geven. Of zijn het parabels? Prachtige teksten die stof tot meditatie geven. Een paar dozijn heb ik in het Nederlands vertaald. Zie Mythen en verhalen uit het Oude India, 2019.

Dit is het verhaal van Dhruv. Het wordt gesitueerd in de streek ten zuidwesten van het huidige Delhi.

Dhruv was een gelukkig prinsje, de zoon van een koning en zijn voornaamste koningin. Zeer gelukkig was hij, tot op zekere dag een verleidelijk mooie prinses uit Rajasthan het paleis binnenstapte. Met haar felgekleurde ragfijne kleren en haar pittige ogen had ze spoedig de koning aan haar vingers. De koning vergat zijn koningin en haar zoontje. Van pure ellende trokken ze het paleis uit en gingen in een zomerpaleis wonen aan de rand van de uitgestrekte bossen van Sariska.

Een nieuw soort gelukkig leventje viel de jonge Dhruv te beurt in de paradijselijke omgeving. Toen hij zeven jaar oud was geworden, vroeg hij zijn moeder wie zijn vader eigenlijk was. Toen hij lang genoeg gezeurd had, vertelde ze hem dat zijn vader de koning was. Dan vroeg hij of hij zijn vader mocht opzoeken. Dat mocht en begeleid door vijf trouwe dienaren trok de jonge prins naar het paleis.

Hoe zalig was het daar, op de knie van zijn vader, luisterend naar spannende verhalen. Tot de prinses van Rajasthan plots in de kamer verscheen. Haar lieve ogen vlamden vonken van jaloersheid. Onmiddellijk zette de koning zijn zoontje op de grond en zei: “Ga nu maar weg”. Toen Dhruv in de deur nog eens omkeek zag hij zijn vader als een jonge verliefde de nieuwe koningin omarmen.

Zijn leven zou nog eeuwen duren, maar dat zou Dhruv nooit vergeten: de glimlach van zijn vader die de jonge vrouw in de ogen keek en zijn zoontje totaal vergeten was. De koning was zijn vader, maar op zijn liefde kon Dhruv niet meer vertrouwen. In een diepere afgrond kan een kind niet vallen. Gebroken vertrouwen dat diepe wonden slaat.

Een totaal andere jongen stapte de lange stofferige weg terug naar zijn moeder. Eén vraag stelde hij toen hij haar op de drempel van het bospaleis zag staan:

“Ma, is er iemand in de wereld die sterker is dan mijn vader?”.

“Jawel, mijn lieve Dhruv. Zijn naam is Sulochan, of Lieve-Ogen. In hem is alle kracht”.

“En waar kan ik hem vinden?”.

De koningin durfde niet antwoorden omdat ze wist dat haar antwoord haar zoontje ook de deur uit zou jagen. Zo groot was zijn trauma en zo sterk zijn voornemen.

“Ja, waar woont Lieve-Ogen! In het midden van het bos, daar waar de tijgers en de beren wonen”, zei ze tenslotte. “Daar moet hij wonen”.

‘s Nacht, toen de krekels het rustig ademen van zijn slapende moeder overstemden, stond Dhruv stilletjes op en bad: “Lieve-Ogen, ik vertrouw mijn moeder aan U toe. Bescherm haar”, en hij ging op pad, op zoek naar Lieve-Ogen.

Zonder ophouden herhaalde hij dit gebed: “Lieve-Ogen, ik vertrouw op U. Lieve-Ogen, ik vertrouw op U”. Alleen de ontelbare sterren verlichtten het donkere pad. De maan was er niet. Verder en verder trok hij het bos in, tot de eerste zonnestralen boven de bomen verschenen en de hemel kleurden. Vermoeidheid kende Dhruv niet, afstand deerde hem niet. En voortdurend prevelde hij: “Lieve-Ogen, ik vertrouw op U”.

Bij een beekje klaterend over de rotsen ontmoette hij de Zeven Wijzen. Hij vroeg hen welke richting hij uit moest en stapte onvervaard verder.

Dan ontmoette hij een tijger en wist dat hij in het midden van het bos was gekomen. Hij ging recht op de tijger af, zonder angst, en vroeg hem: “Bent U Lieve-Ogen”, maar de tijger dook beschaamd weg in het struikgewas.

Hij ontmoette een grote zwarte beer en vroeg hem: “Bent U soms Lieve-Ogen?”, maar de beer liet zijn kop zakken en waggelde verder.

Dan ontmoette hij de grote wijze Nārad die hem aanmoedigde om zijn krachtig gebed te blijven herhalen, daar op die plek midden in het bos. En hij mocht er gerust bij gaan zitten ook. Zo zou hij wel Lieve-Ogen vinden.

Daar zit Dhruv nog altijd, als poolster te midden van het bos in de nachtelijke hemel. Lang geleden al heeft hij Lieve-Ogen gevonden.

In zijn eigen hart.

Zo standvastig had hij tot Lieve-Ogen gebeden dat zelfs de witte mieren hem niet konden deren toen zij een heuvel rond hem bouwden. Talloos zijn de mieren in het gehemelte die rond Dhruv de poolster wriemelen. Altijd zit hij daar en vereert hij Lieve-Ogen, sterker dan zijn vader, in zijn eigen hart.

Niets is standvastiger dan de poolster. In je eigen hart.

Een verhaal dat voor talloze hindoes een fundament van hun leven is. Waarom?

In de hindoetraditie, heb ik geleerd, begint men een antwoord te zoeken naar de diepe vragen door bij de mens te starten. Wie is de mens? Als je dieper en dieper gaat in je eigen innerlijk, zoals bij het pellen van een ajuin, zeggen ze, ervaar je 1) je lichaam, je karakter, je ambities, enzovoort; en verder 2) op een diepere laag zijn er geloof en vertrouwen, de stem van het geweten, gevoel voor waarheid en waarden; en nog verder 3) een diepe Vrede en Vreugde van waaruit wij allen komen en waar we allen naar terug gaan.

Die diepere kern zouden sommigen ‘goddelijk’ noemen. Die kern wordt zelden ervaren. Over dit dieper bewustzijn in de mens spreken de Abraham-tradities (jodendom, christendom, islam) zelden, omdat ze meer bezig zijn met de vraag ‘wie is God in de hemelen’?

Ik kan dit inzicht niet beter illustreren dan met een indringend citaat uit de Bhagavadgītā, of ‘Lied van de Heer’, een dialoog uit de jaren net voor onze jaartelling, waarin de Opperste Realiteit ‘het Zelf’ wordt genoemd [met hoofletter]. Dat ‘Zelf’ is in elk wezen aanwezig (verzen II.17vv.).

‘Het Zelf’ waarvan alles doordrongen is,

is onvernietigbaar.

Niemand kan het onvernietigbare vernietigen.

‘Het Zelf’ doodt niet en Het wordt ook niet gedood.

Het wordt nooit geboren en sterft ook nooit,

Het gaat niet dood als het lichaam gedood wordt.

Zoals een mens versleten kleren wegwerpt en nieuwe aantrekt,

zo ook verlaat ‘Het Zelf’ oude lichamen

en verenigt zich met andere, nieuwe lichamen.

Het is eeuwig, in alles aanwezig,

onveranderlijk, onwankelbaar en blijvend.

Wie in ieder lichaam woont, is eeuwig

en kan niet gedood worden, Arjun.

Daarom hoef je om geen enkel wezen te treuren.

Misschien moet je deze 14 lijnen drie keer lezen. De volledige Bhagavadgītā, is amper 699 lijnen. Na de bijbel het meest vertaalde werk in de religieuze wereldliteratuur.

Prof. dr. Dinand Callewaert