De onverdiende straf in de parabel van de ponden: een antieke en een moderne oplossing
Wie vertrouwd is met de parabel van de ponden in Lucas 19:22-27 (en zijn tegenhanger met de talenten in Mattheus 25:14-30), hoort of leest die parabel waarschijnlijk vooral als een aansporing om optimaal gebruik te maken van de gaven die God hem of haar gegeven heeft. Dit is ook de traditionele kerkelijke uitleg van de parabel, een parabel die door sommige dan ook als proto-kapitalistisch gekenschetst wordt (zie bijvoorbeeld Bertolt Brecht, Dreigroschenroman, 1934). Hoewel alleen die benaming de wenkbrauwen al zouden kunnen laten fronsen, zal diegene die zich het buitengewoon gewelddadige karakter van de parabel in Mattheüs en Lucas goed tot zich laat doordringen, zeker met enige vragen blijven zitten. Zo wordt de derde slaaf – de slaaf die zo bang was voor zijn meester dat hij besloot niets te riskeren met diens geld – volgens het evangelie van Mattheus in de uiterste duisternis gegooid. Is dat werkelijk een gerechtvaardigde straf voor een daad die door rabbijnse bronnen (zie b. B. Mez. 42a) als verstandig en spaarzaam wordt gezien? En wat te denken van de manier waarop de heer geportretteerd wordt – als hard, ongenadig en winstbelust? Dit personage wordt in de klassieke uitlegtraditie geïdentificeerd met God de Vader, dan wel Christus. Levert dat echter geen aanzienlijke theologische problemen op? In deze blog presenteer ik twee alternatieve zienswijzen op deze intrigerende parabel, een antieke én een moderne.
Al in de oudheid worstelde men met de vraag waarom die derde slaaf nu zo ongenadig gestraft wordt. Het fascinerende is dat de antieke kerkhistoricus Eusebius van Caeserea (3e-4e eeuw) melding maakt van een alternatieve versie van de parabel die terug zou gaan op een ‘evangelie geschreven in Hebreeuws schrift’ – waarvan aangenomen wordt dat Eusebius doelt op het Evangelie van de Nazarenen. Volgens dit evangelie was de rolverdeling van de drie slaven als volgt: de slaaf met de twee talenten vermenigvuldigde zijn meesters bezit en werd geprezen (zoals in het Nieuwe Testament), terwijl de slaaf die het geld verborg slechts werd berispt. Het grote verschil met het Nieuwe Testament is echter dat de slaaf die de vijf talenten had gekregen deze talenten niet goed gebruikt had, maar verbrastte aan prostituees en fluitspelers. Volgens het Evangelie van de Nazarenen werd déze slaaf daarom in de duisternis geworpen, en niet de slaaf die het geld verborg. Hiermee lijkt de gelijkenis beter begrijpbaar te zijn geworden: wie zijn geld of talenten voor slechte doeleinden gebruikt wordt gestraft; wie het niet gebruikt wordt vermaand; en wie het vermeerdert wordt geprezen. Voor wie dit nog niet ver genoeg gaat, is er echter ook nog een moderne interpretatie die de parabel helemaal op z’n kop zet.
Volgens de Australische theologe Elisabeth Dowling (2007; zie ook Herzog II, 1993) heeft de manier waarop de evangelisten de parabel van de talenten hebben ingebed in hun tekst ervoor gezorgd dat de oorspronkelijke betekenis van de parabel volkomen verloren is gegaan. De derde slaaf is namelijk niet de slechterik binnen het verhaal, maar juist de held. Volgens Dowling weet de derde slaaf prima dat zijn meester een repressief en gewelddadig figuur is. Desondanks wil hij niet meewerken aan diens praktijken (zoveel winst maken moet wel wijzen op activiteiten op of over de grens van het toelaatbare) en is daarvoor bereid lichamelijk geweld te doorstaan. Daarmee heeft hij natuurlijk iets weg van Christus, én past de boodschap van de parabel volgens Dowling beter bij de boodschap van Jezus zoals dat elders in Lucas naar voren komt, waarin rijkdom en rijke mensen worden bekritiseerd (zie bijvoorbeeld Lucas 18:18-30). Én daarmee is de de parabel opeens niet proto-kapitalistisch meer, maar vormt eerder een kritiek op dat kapitalisme.
Martijn Stoutjesdijk
Verder lezen:
E. Dowling, Taking Away the Pound: Women, Theology and the Parable of the Pounds in the Gospel of Luke, T&T Clark, 2007.
Thank you a lot for sharing this. Awsome!
Inderdaad, opmerkelijk maar zeer verhelderend uitleg. Nooit zo gelezen maar kan, dan is de man met een talent die niet mee wil werken dus Jezus, die niet meewerkt aan het systeem van onderdrukking en daardoor ter dood zal worden veroordeeld.
Bedankt voor het compliment, Ineke! Als u hier wat meer over wilt lezen (in het Engels) kan dat bijvoorbeeld op deze blog: https://rossonl.wordpress.com/2006/06/23/the-talents-the-fate-of-an-unlikely-hero/. Daar wordt ook verwezen naar de ‘uitvinder’ van deze interpretatie (die ik niet in mijn blog heb genoemd): Richard Rohrbaugh.
Het gebruik van de talenten en ponden heeft alles te maken met het werkzaam zijn in Gods Koninkrijk. Het doorgeven en voorleven van het Evangelie, de Blijde Boodschap is essentieel.
De Heere maakt alle dingen nieuw, we zien uit naar de Nieuwe Hemel en Aarde waar Gods wet praktijk zal zijn: God liefhebben boven alles en de naaste als jezelf. Dat betekent ook God kennen en volkomen gerechtigheid.
Talenten / ponden gebruiken: leven zoals God wil. Dus ook de Blijde Boodschap doorgeven.
Prof. Peels preekte op 3 juni 2018 in de middagdienst over de gelijkenis van de ponden in de Andreaskerk in Apeldoorn. (te beluisteren/downloaden)
….en daar las ik: ” If you think you have been given such a small amount of spiritual insight that it is not worth working with, then you are going to lose even that small amount…”
.. en nu denk ik: “als ik bij mezelf denk , dat mij maar zo’n klein beetje verstand van techniek gegeven is, dat ik me er maar beter niet in kan verdiepen, dan ga ik zelfs het kleine beetje verstand dat ik van techniek heb kwijtraken…”
.. en gisteren zei ik nog: ” Mijn gezonde -kleine beetje- verstand zegt me alsmaar: “Dit kan echt niet kloppen.” Maar als al die knappe onderzoekers er over geschreven hebben, en zeggen dat het echt veilig is bij die fabriek, dan ga ik mijn hoofd maar niet vermoeien.”
Het klinkt leuk, maar nergens lees je in het NT van een vijand van Jezus die getekend wordt als welgeboren persoon, met veel bezittingen en knechten, in koninklijke positie, met de macht mensen dood te slaan of in het eeuwige vuur te sturen. En laten deze verwijzingen nu net wel juist prima op Jezus passen.
Er wordt hier wel iets nieuws gezegd, maar of het ook de bedoeling van de auteur is, is m.i. zeer de vraag.
Dit is m.i. ’n typisch staaltje recht praten wat krom is in de Bijbel. God is goed vanwege het feit dat hij God is, ook al keurt Hij bv. slavernij goed, ook al pleegt hij doodleuk genocides, het maakt niet uit. Parabels beantwoorden de vraag: “wat zou Jezus doen?” In de Barmhartige Samaritaan maakt Jezus zichzelf en het hele christendom overbodig, want zelfs een “heiden” die niet in een voor-onze-zonden-gestorven-en herrezen-reddende -zoon-van-God geloofd kan gewoon een goed mens zijn. Dus er is nog een andere eis dan alleen naastenliefde die het christendom eist aan z’n volgelingen. Jezus verlangd van ons iets onmogelijks, hij wil dat we onze vijanden lief hebben, maar wat doet de Vredevorst zelf? Hij eist gehoorzaamheid, onderdanigheid, het christendom is in principe een totalitair systeem, het is een meester slaaf verhouding. Kijk naar wat “Koning” Jezus gaat doen als hij wederkeert in 2 Thes 1:6-9, de onvoorwaardelijke liefde waar hij altijd mee geïdentificeerd wordt is verdwenen als sneeuw voor de zon. Hij verklaard hier niet zijn liefde aan de hele mensheid, nee wat hij doet is gehoorzaamheid eisen. Degenen die zijn evangelie niet gehoorzamen worden naar de verdoemenis gestuurd. Het sluit perfect aan bij: Degenen die niet wilden dat ik Koning werd over hen…. slacht ze voor mijn ogen.
Bedenk ook dat het begrip Hel in de Bijbel pas z’n intrede doet in het N.T., samen met “gentle Jesus meek and mild”. Bij zijn z.g. wederkomst leren we de wolf Jezus kennen, hij heeft z’n schaapskleren afgeworpen. Als hij terugkeert krijgen we een theocratie, het is dus gedaan met de vrijheid van godsdienst, een vrijheid die mogelijk gemaakt werd door de scheiding van kerk en staat, die alleen mogelijk is in een tolerante, seculiere, democratische rechtstaat, zodat niet langer “het recht van de sterkste” religie geldt. Vroeger moesten Christenen nog voor hun dominante “medechristenen” op de vlucht naar America om daar in vrijheid hun versie van het christendom te kunnen belijden. Religie is noodzakelijkerwijs a.h.w. gedomesticeerd, net als de macht van onze koning, de koning(in) is niet meer “zowaar door God op die plek geholpen” om te doen en laten met iedereen wat Hij wil, zijn functie is nu ceremonieel, de angel is er uit, hij is er nog voor degenen die nog in het sprookje geloven. Heel typerend ook dat een TV programma als Blauw Bloed door de EO wordt uitgezonden.
Kijk naar de contradicties in de Bijbel: Johannes 4:8 zegt God is liefde. 1 Kor. 13 zegt o.a. Liefde is niet jaloers. Lees dan Ex. 34:14, waar staat dat God jaloers is. Johannes is dus een leugenaar, God heeft de Liefde niet, en wie de Liefde niet heeft….
En de Liefde zoekt zichzelf niet. De hele Bijbel gaat maar over één ding, deze jaloerse God wil dat z’n eigen schepsels, die Zijn evenbeeld zijn, Hem zoeken.
Wordt het niet eens tijd dat we door krijgen dat niet God de mens, maar de mens God naar zijn evenbeeld heeft gefantaseerd, om daar z’n eigen ijdele wil, de wens eeuwig te leven, z’n zucht naar almacht, al-dit al-dat op te projecteren, a.h.w. uit te besteden aan deze God. En alles wordt opgeschreven in een zelfverklaard heilig boek, waarin deze God een eigen “leven” gegeven wordt, om daarna vanuit (dat Woord van) die God alles terug te kunnen projecteren, om dan heel “nederig” te kunnen zeggen: “Ik gehoorzaam de wil van God”
Het is arrogantie vermomt als nederigheid, ijdelheid niets dan ijdelheid.
de uitleg over de ponden en talenten is absoluut verkeerd ; de slaaf met het ene pond is een christen die gaat wel de hemel binnen maar zonder loon. De slaaf met het ene talent is een Israeliet die eigenlijk al heek zijn leven een slaaf van de Heer moest zijn maar nu de kans kreeg om dat te bewijzen – hij verkwanselde zijn laatste kans en wordt dan ook gestraft
gelovigen hebben een zekere verantwoordelijkheid tegenover God ! heel deze geschiedenis is een aansporing tot bekering