Parabel van de maand december – een alternatief kerstverhaal

In deze rubriek presenteren wij elke maand een rabbijnse parabel (mashal) uit de midrash. Soms lijken die parabels op gelijkenissen uit het Nieuwe Testament, soms helemaal niet, maar altijd zetten ze aan tot nadenken.

Deze maand speciaal vanwege kerst voor één keer geen parabel, maar een legende. Zie voor uitleg van de tekst onderaan de pagina.

Eicha (Klaagliederen) Rabbah 1:51

Een trooster (menachem) is ver van mij (Klgl. 1:2)

Wat is de naam van de koning messias?

Rabbi Abba bar Kahana zei: ‘Zijn naam is ‘de Heer’: De dag zal komen – spreekt de HEER – dat ik aan Davids stam een rechtmatige telg laat ontspruiten, die als koning een wijs beleid zal voeren en die in het land recht en gerechtigheid zal handhaven.  Dan wordt Juda verlost en zal Israël in vrede leven. Zijn naam zal zijn “De HEER is onze gerechtigheid” (Jer 23:5-6)

Rabbi Joshua zegt: Zijn naam is ‘Telg’: Let op, een man met de naam Telg, die aan de stam zal uitbotten, herbouwt de tempel van de HEER. (Zech 6:12)

Rabbi Judan in de naam van Rabbi Aibu: Zijn naam is Menachem (‘trooster’): Een trooster (menachem) is ver van mij (Klgl. 1:2).

Het volgende verhaal ondersteunt het argument van Rabbi Judan in de naam van Rabbi Aibu. Er was eens een man die aan het ploegen was en een van zijn ossen loeide. Een Arabier kwam naar hem toe en zei:  Wat ben je? Hij zei tot hem: Ik ben een Jood. Hij zei tot hem: Maak je os los en maak je ploeg los. Hij zei: Waarom?  Hij zei: Omdat de tempel van de Joden verwoest is. Hij zei tot hem: Hoe weet je dat? Hij zei tot hem: Ik weet het vanwege het geloei van je os.  Terwijl hij met hem bezig was, loeide de os opnieuw. Hij zei tot hem: Maak je os weer vast en maak je ploeg weer vast, want de verlosser van de Joden is geboren. Hij vroeg hem: En wat is zijn naam? Hij zei hem: Menachem is zijn naam. En wat is de naam van zijn vader? Hij zei: Hezekia. Hij vroeg hem: En waar wonen ze? Hij zei: In Birat Arba in Betlehem in Judah. Die man verkocht zijn os, hij verkocht zijn ploeg, en hij kocht babykleding.  Hij ging van de ene naar de andere stad, van de ene naar de andere provincie, tot hij daar aankwam. Alle dorpsbewoners kwamen van hem kopen, maar die ene vrouw, de moeder van die zuigeling kwam niet. Hij vroeg: Waarom koop je geen kleren voor je kind? Ze zei: Omdat mijn kind een moeilijk lot wacht. Hij vroeg haar: Waarom? Ze zei tot hem: Omdat bij zijn komst de Tempel verwoest is! Hij zei tot haar: Wij vertrouwen in de Meester van de Wereld dat bij zijn komen de Tempel verwoest is, en bij zijn komen de Tempel herbouwd wordt. Hij zei tot haar: Neem nu voor jezelf wat van deze babykleren, en na enige tijd kom ik weer om de betaling op te halen. En ze nam en hij ging weg. Na enige tijd zei deze man:  Ik ga kijken hoe het met dat kind vergaat. Hij kwam bij de vrouw en vroeg:  Hoe gaat het met je kind? Ze zei tot hem: Had ik je niet verteld dat hem een moeilijk lot wacht?  Want sinds die tijd zijn sterke winden gekomen en heeft een wervelwind hem meegenomen. Hij zei tot haar: Heb ik je niet gezegd dat, zoals bij zijn komst de Tempel is verwoest, bij zijn wederkomst hij weer zal herbouwd worden?

Rabbi Abun zei: Waarom zou ik het van een Arabier moeten leren? Is er geen expliciet schriftvers dat zegt: Met een bijl kapt hij de struiken weg. Heel de Libanon wordt door de Machtige geveld (Jes 10:34), en meteen daarna staat er: Maar uit de stronk van Isaï schiet een telg op, een scheut van zijn wortels komt tot bloei. (Jes 11:1)

Uitleg:

Dit verhaal staat in de midrash op Klaagliederen, een rabbijns werk dat gedateerd wordt in de vijfde eeuw van onze tijdrekening. Het bevat echter ouder materiaal, getuige onder andere de vele verhalende stukken in het Gallilees Aramees. Dit verhaal is ook in het Aramees gesteld. Het is geen echte parabel, maar veeleer een historische legende. De aanleiding voor deze midrash is het vers uit klaagliederen dat melding maakt van de ‘trooster’ – menachem in het Hebreeuws. ‘Menachem’ wordt beschouwd als een van de namen van de ‘koning messias’.

Geboorte van Jezus, Gerard van Honthorst (1622)

Vanwege de vele overeenstemmingen met het kerstverhaal, en de verwijzingen naar de verwoesting van de Tempel in de eerste eeuw, plaatsen we deze legende (géén parabel) bij uitzondering als ‘parabel’ van de maand. De precieze teneur van het verhaal is moeilijk te duiden: is het een anti-kerst verhaal, of veeleer een alternatief verhaal over de geboorte van een messias? De os, Betlehem, de stad van David: bekende gegevens uit het verhaal van de geboorte van Jezus die echter ook in die context teruggaan op teksten uit de Tenach die traditioneel werden geassocieerd met de komst van de messias (cf. Jesaja 1:2-3, waar een ‘rund’ en een ezel worden genoemd: deze zijn niet te vinden in het evangelie!). Zo ook de teksten uit Zecharia en Jesaja over de ‘telg’ en de  ‘stronk van Jesse’. De geboorte van Jezus wordt gesitueerd vóór de verwoesting van de tempel. Bij zijn dood scheurt echter ‘het voorhang’ van deze tempel. Er is wel degelijk een associatie tussen de messias Jezus en de tempel. Deze messias Menachem wordt geboren op het moment van de verwoesting van de tempel. Hij wordt ‘weggenomen’ maar men verwacht zijn ‘wederkomst’.  Die zou de herbouw van de tempel aankondigen. In het verhaal maken we niet mee dat Menachem weerkomt. De tempel wordt ook niet herbouwd. Maar dat de messiasverwachting van sommigen in de eerste eeuwen hoop op de herbouw van de tempel in zich droeg, en ook werd verdergezet na de dood van de messias Jesus en zich richtte op andere messiassen, staat buiten kijf.

Lieve Teugels