Verdediging dissertatie Martijn Stoutjesdijk: “Not Like the Rest of the Slaves”? Slavery Parables in Early Rabbinic and Early Christian Literature

Foto Rob Nelisse (Image Workplace)

Op woensdag 2 juni is het dan zover: Martijn Stoutjesdijk zal als tweede van de promovendi van het Parabelproject zijn proefschrift gaan verdedigen! De promotie vindt plaats tussen 16.30 en 17.30 uur in de Aula van Tilburg University.  Vanwege de coronamaatregelen is het slechts een beperkt aantal gasten toegestaan fysiek bij de promotie aanwezig te zijn.  Overige geïnteresseerden kunnen de ceremonie volgen via de livestream van de Aula, die via deze pagina te vinden is: https://www.tilburguniversity.edu/nl/actueel/agenda/promotie-mj-stoutjesdijk.  Een samenvatting van Martijn proefschrift in het Nederlands is hieronder te lezen.

Publiekssamenvatting proefschrift M.J. Stoutjesdijk: “Not Like the Rest of the Slaves”? Slavery Parables in Early Rabbinic and Early Christian Literature

Zowel in het vroegrabbijns jodendom als in het vroege christendom werden parabels (korte, fictieve verhaaltjes met een vergelijkend element en een bepaalde les of moraal; ook wel gelijkenissen genoemd) verteld. In veel van deze parabels wordt de relatie tussen een meester en zijn slaaf vergeleken met de relatie tussen God en de mens. Met in ons achterhoofd de gruwelen van de vroegmoderne, trans-Atlantische slavernij is een dergelijke vergelijking wellicht moeilijk voor te stellen, maar in de vroegchristelijke en vroegrabbijnse teksten was het niet altijd slecht met een slaaf vergeleken te worden, en kon het slaaf-zijn in bepaalde contexten zelfs een eretitel vormen.

In dit proefschrift onderzoek ik het beeldgebruik van slaaf en slavernij in parabels, en probeer ik te weten te komen hoe deze slavenparabels, als literaire constructies, bepaalde theologische en ideologische boodschappen communiceren. Ik bestudeer de parabels vanuit maar liefst vier oogpunten, om zo zoveel mogelijk facetten van de parabels te kunnen belichten. Die oogpunten of dimensies zijn: de sociaalhistorische dimensie (aan welke realiteit refereren de parabels?); de retorische dimensie (hoe worden de parabels ingezet in het betoog waar ze deel van uit maken?); de ‘hidden transcript’ dimensie (welke mogelijk subversieve boodschappen communiceren de parabels aan onderdrukten of gemarginaliseerden?); en de ‘Bildfeld’ dimensie (welke metaforische velden gebruiken de parabels?). Daarnaast is het een belangrijk uitgangspunt van mijn dissertatie dat de  slavenparabels uit de christelijke en joodse traditie als elkaars gelijken bestudeerd worden én bovendien als deel van een gedeelde Grieks-Romeinse wereld.

In de conclusie van de dissertatie constateer ik dat er veel continuïteit is tussen het beeldgebruik in de vroegrabbijnse en de vroegchristelijke slavenparabels. Ook kunnen veel van de stereotypen en topoi die in de parabels terugkomen, gevonden worden in Grieks-Romeinse teksten. De belangrijkste inhoudelijke conclusies zijn dat (a) in de slavenparabels de relatie tussen God en de mens (Israël/de volgers van Jezus) standaard vergeleken wordt met de relatie tussen een (vaak afwezige) meester en diens slaaf; (b) dat er goede en slechte slaven zijn en dat hun status afhangt van zowel hun gehoorzaamheid, als van hun meesters status en hun eigen capaciteiten en gender; (c) dat slaven in de parabels bijna nooit de vrijheid herwinnen (hetgeen theologische en filosofische betekenis heeft); (d) dat slaven weliswaar worden gestraft en beloond voor hun gedrag maar in principe niet worden gedood, verkocht of vrijgelaten; en (e) dat hoewel een omkering van rollen voorkomt in parabels uit beide tradities, het heel zelden is (maar als het voorkomt, wordt het vaak gecombineerd met de oproep om net als de hemelse meester je maatschappelijk minderen te dienen). Tenslotte is ook kritiek op God – de slaveneigenaar in de parabels – zeldzaam, maar wel degelijk aanwezig in een aantal slavenparabels voor wie weet waar hij of zij moet kijken.